Tradycyjnie w związku z wyborami samorządowymi uwaga opinii publicznej skupiona jest w znacznej mierze na wyborach na burmistrza. Ten jednoosobowy organ wykonawczy gminy miejskiej budzi oczywiste zainteresowanie i emocje mieszkańców. Wypada jednak postawić pytanie, czy wybory do rady miasta są w porównaniu do wyborów na burmistrza mniej istotne? Ile tak naprawdę zależy od radnych i organu kolegialnego, w którym zasiadają, czyli rady miasta?Po dokonanym wyborze, składając ślubowanie, radny stwierdza, że wszystkie obowiązki są mu dobrze znane i świadomie godzi się je wykonywać. Nie są to jednak tylko obowiązki nałożone przez przepisy prawa. Innym ich źródłem mogą być np. zobowiązania wynikające z programu wyborczego czy kodeksu etycznego. Tyle w teorii. W praktyce świadomość opinii publicznej, a niekiedy nawet samych kandydatów na radnych, co do zakresu uprawnień i obowiązków radnych i rady miasta, okazuje się być skromna.
Co może rada miasta?
Przede wszystkim pamiętać należy, że rada miasta jako organ uchwałodawczy gminy, w skład którego wchodzą radni, jest pewnego rodzaju parlamentem miasta, który stanowi akty prawa miejscowego. zwane uchwałami. Co więcej, jako zasadę przewidziano nawet, że do właściwości rady miasta należą wszystkie sprawy pozostające w zakresie działania gminy. Spośród wielu zagadnień przykładowo wskazać należy, że to nie burmistrz, a rada miasta w swojej wyłącznej kompetencji ma:Uchwalanie statutu gminy, który stanowi swoistą konstytucję miasta.Uchwalanie budżetu gminy, w którym przewidziane są wszelkie wydatki na inwestycje.Uchwalanie i zmiana miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, które mogą przewidywać daleko idące ograniczenia w zakresie możliwości dysponowania na cele budowlane działkami stanowiącymi własność mieszkańców gminy.Uchwalanie podatków i opłat w granicach określonych w odrębnych ustawach, w tym choćby uchwalanie wysokości opłat za wywóz odpadów komunalnych.
Wolność działania
Powyższe przykłady w sposób dobitny pokazują, że to do rady miasta a nie burmistrza należy ostatnie słowo co do kształtu uchwał w bardzo wielu dziedzinach kluczowych z punktu widzenia codziennego życia mieszkańców miasta. Dlatego też wybory do rady miasta mają znaczenie niemal równie istotne z punktu widzenia przyszłości miasta i kierunków jego rozwoju, co wybory burmistrza. Dzieje się tak dlatego, że podobnie jak w przypadku wyborów do parlamentu, mandat radnego jest wolny, co oznacza, że w wypełnianiu tej funkcji nie jest on związany jakimikolwiek instrukcjami wyborców. Wyborca nie ma po wyborach wpływu na sposób sprawowania mandatu przez radnego. Takie ukształtowanie mandatu radnego z jednej strony daje radnemu niezbędną swobodę działania, która pozwala zajmować się wszelkimi zagadnieniami na terenie miasta, z drugiej zaś strony, w przypadku wyboru osób nie gwarantujących koniecznego poziomu merytorycznego, owa swoboda rodzi ryzyko powierzenia spraw ważnych dla miasta w ręce niewłaściwych osób.
Radni, a inicjatywa uchwałodawcza
Radni w liczbie niemniej niż trzech mogą również tworzyć kluby radnych, którym przysługuje inicjatywa uchwałodawcza. Zatem to osoba radnego, mająca kontakt z mieszkańcami ze swojego okręgu, może sporządzić projekt uchwały dotyczącej kwestii w danej chwili kluczowej dla mieszkańców, a następnie za pośrednictwem klubu radnych zgłosić projekt uchwały pod głosowanie w czasie najbliższej sesji rady miasta. Niezwykle ważnym jest zatem, by radny był osobą nie tylko gwarantującą odpowiedni poziom merytoryczny, ale również posiadającą dobry kontakt z mieszkańcami swojego miasta.
Oczywiście celem niniejszej publikacji nie jest przedstawienie pełnego opisu obowiązków i uprawnień radnego oraz rady miasta. Aktualnie dostępnych jest bardzo wiele opracowań naukowych, które w ramach kilkudziesięciu stron opisują takie kwestie. Przedstawione wyżej ujęcie zagadnienia ma na celu uzmysłowienie odbiorcom, że wbrew utartemu przekonaniu, że „miasto to burmistrz”, rada miasta posiada szeroki wachlarz uprawień i to uprawnień zasadniczych w kontekście codziennego życia mieszkańców. Dlatego też, stosując kryteria opisane powyżej, wybierajmy mądrze naszych reprezentantów.